اتصال کوتاه

.

.

در دهه‌ی 1950 میلادی (دهه‌ی 1330 خورشیدی) اولین رایانه‌ها، "چیز"هایی به اندازه‌ی کمد لباس و مجهز به لامپ‌های الکترونی، طبلک‌های حافظه و نوارهای پانچ بودند. در آن روزگار آنها را با عبارت‌هایی همچون «مغز الکترونیک»، «ماشین محاسب»، «ماشین متفکر»، «ماشین داده‌پردازی» و مانند این‌ها می‌نامیدند. ابتدا یک دهه بعد، در نیمه‌ی سال‌های دهه‌ی 1960 بود که نام «کامپیوتر» رایج شد. این موضوع را می‌توان با جستجویی در گوگل و همچنین با مراجعه به مجلات علمی آن زمان به اثبات رساند. بنابراین می‌توانیم به جرات ادعا کنیم که از ابداع واژه‌ی کامپیوتر درست 50 سال، نیم قرن، می گذرد!

جستجویی که در آرشیو مجله‌ی معروف و معتبر آلمانی «اشپیگل» انجام شد، نشان می‌دهد که در فاصله‌ی سال‌های 1947 تا 1963، در اولین هفده سال پس از تاسیس این نشریه، واژه‌ی کامپیوتر فقط در چهار مقاله آمده است: 1954، 1955، 1962 و 1963. در سال 1964 این واژه چهار بار، البته در کنار نام‌های قدیمی تری چون ماشین محاسب الکترونی و مغز الکترونیکی به چشم می‌خورد.

.

.

جهش بزرگ به جلو، اما، در سال 1965 اتفاق افتاد: واژه ی کامپیوتر در 34 شماره از این نشریه که در سال 1965 منتشر شدند، دیده می‌شود. در شماره‌ی 22 از سال 1965 حتی سرمقاله و روی جلد این مجله به کامپیوتر اختصاص داشت، اما برای آن از تیتر «روبات الکترونی در آلمان» استفاده شده بود. در این شماره‌ی مجله می‌خوانیم:

"... «پیروزی میکروثانیه»: هشت قرقره‌ی نوار مغناتیسی با هیجان و تب و تابی زیاد به چپ و راست می‌چرخند و به «روبات محاسب» شرکت نفتی «اِسو» در هامبورگ غذای فکر می‌خورانند. اما «روح سیمیِ» درونِ این صندوقچه‌های فلزی آبی‌رنگ هنوز قادر به محاسبه‌ی چیزی نیست. «او» نوشته‌های رمزشده بر روی نوارهای مغناتیسی را به اعداد و ارقام ترجمه می‌کند، کاری که برای انجام آن، دایماً محصول کار آدم‌های کارپرداز خود را تجزیه و ریز ریز می‌کند. این داده‌های جویده‌شده به بخش حمل و توزیع شرکت اسو تعلق دارند و حامل اطلاعاتی مانند گردش مالی، محصول پالایشگاه، مقدار واردات – و داده‌های ضبط‌شده در حافظه‌اش مانند مسیرها و زمان‌ها و نرخ‌های حمل و نقل – می‌باشند که در این دستگاه به معادله‌هایی فرآوری و تبدیل می‌شوند. هر 30 دقیقه یک بار برای هر محصول اسو در حدود 1200 مورد از این عملیات فرآوری اطلاعات به انجام می‌رسد. نتیجه‌ی کار در روز 25 آوریل امسال (1965) عبارت است از: آماده‌سازی یک برنامه‌ی کاری دقیق و جزییاتی برای ماه مه، که بر اساس آن کامیون‌های تانکر حمل اسو با کم‌ترین مدت انتظار و بیکاری و کمینه‌ی هزینه محصولات نفتی مصرف‌کنندگان خود را تامین کنند. این که مثلاً انبار اشتوتگارت چه‌موقع و چقدر محصول از کارلسروهه دریافت می‌کند، و این که آیا و چقدر از این محصول با کشتی یا با قطار حمل خواهد، همه‌ی این‌ها مواردی هستند که آن «روح سیمی» و تیم انسانی اداره‌ی مرکزی اِسو در هامبورگ به کمک همقطاران روباتی خود به صورت بهینه تعیین و برنامه‌ریزی کرده‌اند. همچنین، همزمان با این اطلاعات، برآورد و پیش‌بینی اقتصادی سه‌ماهه‌ی بعدی نیز در نظر گرفته شده است.

این روبات‌های محاسب در هامبورگ پیشگامان لشگر در حال تزایدی از ماشین‌های محاسب الکترونی در آلمان‌غربی هستند. درست مانند اتوماسیون در واحدهای تولیدی، ارواح سیمی در دفاتر کار هم جا را برای نیروی کار تنگ کرده‌اند و بیش‌تر و بیش‌تر نیروی کار انسانی را از محیط کار خارج می‌کنند.

.

.

در حالی که حسابداران خبره، حتی با استفاده از ماشین‌های کارت‌پانچ، برای انجام کار حسابرسی و تنظیم بیلان به ساعت‌ها وقت احتیاج دارند، پالس‌های برقی با سرعتی برابر 300هزار کیلومتر در ثانیه، در چشم بهم‌زدنی، آن را به انجام می‌رسانند. این تازه به جز اطلاعاتی با ابعاد کاملاً تازه است که در اختیار مدیران قرار می‌دهند.

چنین است فن‌آوری و توان عملیاتی «کامپیوتر» (در انگلیسی: محاسب) که تا حالا فقط اقلیتی از متخصصان قادر به گمانه‌زنی قابلیت‌های بالقوه‌ی این ماشین‌های متفکر شده‌اند. پروفسور «برنهارد هارتمن» از دانشگاه فنی برلین هشدار می دهد: "کامپیوتر، آن طور که خیلی وقت‌ها فرض می‌شود، یک ماشین اداری بهبودیافته نیست، بلکه کامپیوتر یک سیستم نوین سازماندهی مجموعه‌ی فرآیندهای اداری را نمایندگی می‌کند." یک ماشین محاسب در شعبه‌ی مرکزی بانکی در برلین 4000 عملیات بانکی را در سه و نیم ساعت انجام می‌دهد، در حالی که جدیدترین دستگاه‌های کارت‌پانچ برای همین کار به 100 ساعت زمان احتیاج دارند..."

از سال 1966 به بعد دیگر کلمه‌ی کامپیوتر وارد زبان‌ها می‌شود و حتی در نام آلبوم‌های موسیقی پاپ نیز به کار برده می‌شود.

بد نیست اضافه کنیم که ده سال پیش از این تاریخ فرانسوی‌ها واژه‌ی «اوردیناتور» (Ordinateur) را ساخته بودند و از آن برای نامیدن کامپیوتر استفاده می‌کردند. ابداع این واژه به زبان‌شناس سالخورده، ژاک پره، (Jacques Perret) برمی‌گشت. در آن روزگار فرانسوی‌ها قصد داشتند محصولات شعبه‌ی فرانسوی آی.بی.ام. را با یک نام فرانسوی به بازار معرفی کنند. در نامه‌ای به تاریخ 16 آوریل 1955 ژاک پره واژه‌ی اوردیناتور را پیش‌نهاد کرده که خیلی زود سر زبان‌ها افتاد. این واژه در زبان اسپانیولی نیز به صورت «اوردِنادور» (Ordenador) جا افتاد.

تنها نشریه‌ی علمی در رشته‌ی الکترونیک در ایران، در سال‌های دهه‌ی 1340، نشریه‌ای بود به نام «رادیو – تلویزیون» که به صورت ویژه‌نامه‌ی مجله‌ی «دانشمند» و بدون هیچ ترتیب انتشار منظمی به چاپ می‌رسید. در اولین شماره از دوره‌ی اول این نشریه، دوره ای که سه سال به طول انجامید و در این مدت فقط یک شماره از آن در تاریخ آذر ماه 1345 به چاپ رسید، هنوز اثری از نام «کامپیوتر» به چشم نمی‌خورد و در عوض عبارت «مغز الکترونیک» در تنها مقاله‌ی خبری آن در زمینه‌ی کامپیوتر به کار رفته بود.

.

برای خواندن متن، روی تصویر کلیک کنید!

.

ابتدا در شماره‌ی بعدی این نشریه که در زمستان 1348 منتشر شد، در مقاله‌ای کوتاه از «مغز الکترونیک»، و در داخل کمانک به عنوان «کامپیوتر»، نام برده شده است.

.

برای خواندن متن، روی تصویر کلیک کنید!

.

به این علت، می‌توان ادعا کرد که ورود نام «کامپیوتر» در ادبیات فنی و علمی زبان فارسی به فاصله‌ی دو- سه سال پس از جاافتادن این نام در اروپا اتفاق افتاد، نامی که چند دهه بعد معادل فارسی «رایانه» برای آن انتخاب و پیشنهاد شد.

.

.

مطالب مرتبط:

.

.

.