اتصال کوتاه

.

.

یکصد و دوازدهمین مِهر در قدیمی‌ترین مدرسه صنعتی فعال ایران

سال 1285، طهران، میدان توپخانه، پشت میدان مشق، مدرسه دولتی. ایران و آلمان

سال 1398، تهران، خیابان امام خمینی، خیابان 30 تیر، مقابل کتابخانه ملی ایران، هنرستان صنعتی تهران (شهید بهشتی).

 این هنرستان تنها مرکز آموزشی فعال آموزش و پرورش با قدمت بیش از یک قرن در تمام ایران است که امسال نیز پذیرای هنرجویان جدید بود. هنرستان صنعتی تهران که اکنون به نام شهید آیت الله بهشتی مزین است، در سال 1285 هجری خورشیدی با نام «دبیرستان ایران و آلمان» توسط «موسسه همکاری‌های فرهنگی ایران و آلمان» که امروزه آن را به نام «موسسه گوته» می‌شناسیم، تاًسیس گردید.

این مرکز همچنان به امر آموزش و پرورش جوانان به ویژه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای مشغول است و با کوله باری از یک قرن تجربه و دانش، پیشگام آموزش و پرورش هنرجویان فنی در رشته‌های گوناگون از قبیل الکترنیک، الکتروتکنیک، اتومکانیک، ساخت و تولید، صنایع چوب و نقشه کشی عمومی بوده است.

آمار موفقیت فارغ‌التحصیلان این هنرستان در مراکز آموزش عالی فنی و حرفه‌ای گواه این ادعا ست.

.

تاریخچه و سیر تحولات

یک سال پس از مشروطه، چندین نسل از زمانی می‌گذشت که مردم ایران فشار و اختناق استعمارگران روس و انگلیس را با پوست و گوشت خود حس کرده بودند. حاکمان ایران همواره در پی یافتن قدرت بزرگ قابل اعتمادی بودند تا بلکه توازنی میان خود و استعمارگران ایجاد کنند و از فشار آنان بکاهند. از زمان ناصرالدین شاه رفته رفته آلمانی‌ها به عنوان یک قدرت غیراستعماری در اذهان مردم ایران محبوبیتی برای خود ایجاد می‌کردند و گرایش‌هایی به این کشور در میان روشنفکران ایجاد می‌شد. میرزا محمود خان احتشام‌السلطنه که مدتی وزیرمختار ایران در برلین بود، به تأسیس مدرسه‌ای با همکاری آلمان تشویق شد. هدف از تاسیس این مدرسه، راهیابی دانش‌آموزان با استعداد ایرانی به آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای و عالی کشور آلمان و به منظور آماده‌سازی و جذب ایشان به بخش صنعت نوپای کشور بود.

تهیه نقشه و نظارت در کار ساختمان به مهندس و معمار آلمانی اتوشولتس واگذار گردید و اجرای آن به عهده‌ی هنرمند نامدار وقت استاد عبدالله میرزا سپرده شد.

.

.

تاریخ تأسیس هنرستان، که «هفدهم اردیبهشت 1286» است، به همراه نام مهندس آلمانی و معمار ایرانی آن بر سنگ کوچکی حک شد و کنار پله‌های ورودی اتاق مدیر مدرسه نصب است.

حاج مهدیقلی هدایت، مخبرالسلطنه، در رویه‌ی 52 کتاب خود به نام «خاطرات و خطرات» در مورد روز افتتاح مدرسه‌ی آلمانی چنین نوشته است: "... روز افتتاح مدرسه جشن گرفته شد. اتفاقاً کابینه نداشتیم. از رجال، ناصرالملک و صنیع‌الدوله حاضر بودند و جماعتی از مدیران مدارس و اجزای ادارات و متفرقه. وزیر مختار آلمان نطقی کرد در حسن روابط مملکتین. معمار مدرسه به نوبت خود و معلم مدرسه بر زمینه‌ی تاریخ و ذکر ملل آسیایی  و خویشاوندی ایرانی و ژرمانی. می‌بایست جواب داد، اما کسی تدارک نداشت. ناصرالملک (شاگرد مدرسه‌ی آکسفورد) برای نطق حاضر نشد. صنیع‌الدوله مستعد این کار نبود. از میان مدیران مدارس حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی حاضر بود که گفته شد از مستخدمین رسمی نیست، قرئه به نام من افتاد. اندیشه داشتم چه بگویم. با قدری تمجمج قبول کردم. علی‌الرسم چیزی از دوستی و حسن روابط گفتم. از توجهات وزیر آلمان و زحمات معمار یاد کردم و از نطق معلم استفاده کرده، گفتم که جای بسی مسرت است که عموزادگان ما که پس از قرون متمادیه اینک در نتیجه‌ی ارتباطاتِ ودادیه باز به ما پیوسته‌اند، با حربه‌ی کتاب و سلاح علم برای کمک به اصلاحات اوضاع عموزادگان خود حاضر شده‌اند. آنچه به خاطر دارم، در روزنامه‌ی قدس شکسته بسته از نطق من چیزی چاپ شده است ...".

هنرستان با پذیرش چهل شاگرد که به گواهی اسناد موجود بزرگ‌ترین آنها هجده و کوچک‌ترین‌شان هشت سال داشته، فعالیت خود را آغاز کرد.

محل مدرسه در زمینی به مساحت هشت هزار متر مربع در شمال غربی میدان مشق (باغ ملی کنونی)، که از طرف دولت اهدا شده بود، قرار داشت و بودجه سالانه آن هشت هزار تومان تعیین شد که پنج هزار تومان آن سهم دولت ایران و سه هزار تومان سهم دولت آلمان بود.

.

جنگ جهانی اول

استقبال شهروندان تهرانی از آموزش فرزندان‌شان در مدرسه‌ی ایران و آلمان چنان بود که چهار سال پس از افتتاح، پذیرش شاگرد به 250 نفر در سال رسید و مدرسه در اولین جشن فارغ‌التحصیلی شاگردانش، میزبان پرنس رویس وزیر مختار آلمان در تهران شد. اما این روند رشد کمتر از ده سال ادامه داشت.

به زودی، با آغاز جنگ جهانی اول در سال 1293، و افزایش فشار اشغالگران روس و انگلیسی در ایران، کمک‌های دولت آلمان و سپس دربار ایران ایران قطع شد و مدرسه از سال 1295 برای مدتی تعطیل گردید.

چهار سال بعد در جریان کودتای سوم اسفند 1299به فرماندهی رضاخان و به تبع آن، تغییرات بنیادی در امور کشور، هیات دولت ایران در جلسه شانزدهم فرودین سال 1300 اضافه پرداختی به مبلغ هزار تومان برای ترمیم و بازسازی مدرسه تصویب کرد، اما دولت برای پرداخت این مبلغ شرطی گذاشت و این‌که در کنار تدریس مباحث تئوریک، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای هم آغاز شود.

پس از انجام مقدمات، مجلس شورای ملی ایران لایحه‌ای را تصویب کرد که اجازه استخدام سه متخصص آلمانی را برای تدریس و مدیریت امور مدرسه صادر می‌کرد.

سه سال بعد در تاریخ سیزدهم بهمن 1303 مدرسه ایران و آلمان به «هنرستان فنی تهران» تغییر نام داد و با هدف تعلیمات فنی و حرفه‌ای و تربیت تکنیسین در مقطع متوسطه، با حضور جمعی از رجال فرهنگی توسط نظام‌الدین حکمت، مشاورالدوله و کفیل وزارت معارف و اوقاف در کابینه‌ی رضا خان سردار سپه افتتاح گردید و در روزنامه نیمه رسمی ایران برای پذیرش هنرجو در رشته‌های فلزکاری، آهنگری، نجاری، رنگرزی و نساجی آگهی ثبت نام به چاپ رسید.

در اردیبهشت سال 1305وسایل فنی و آزمایشگاهی و ماشین‌آلات کارگاهی، که لایحه‌ی قانونی ورود و معافیت آن‌ها از پرداخت حقوق گمرکی در تاریخ 7/11/1303 از تصویب مجلس شورای ملی گذشته بود، از آلمان وارد و نصب شد.

در رویه‌ی 390-391 کتاب «خاطرات و خطرات» همچنین می‌خوانیم:

"... در سال 1309 انتشار مقاله‌ی توهین‌آمیز نویسنده‌ای به نام لئو ماتیاس با عنوان «قیصر بی‌نام و نشان» که در آن عنوان شده بود «... رضا شاه پهلوی از تبار معروفی نیست و پیش از پادشاهی در ریاست قراولان سفارت آلمان از گراف کواک ضربتی خورده ...»، در یک روزنامه‌ی شهر مونیخ، خاطر پهلوی را بی‌اندازه آزرده کرد ... دولت ایران سفیر خود از برلین را فراخواند ... تیمورتاش که از سفر مشایعت ولیعهد مراجعت کرده بود، به سفارت آلمان گوشزد کرد که احتمال بستن در مدرسه‌ی آلمانی می‌رود و طلاب (دانشجویان) ایرانی از برلین به جای دیگر انتقال خواهند یافت ...» و اضافه می‌کند: «... تاسیس مدرسه‌ی آلمانی در سنه‌ی 1906 شد. مدرسه اهمیت کلی دارد و باب نفوذ علمی است. ... پس از جنگ بین‌الملل (اول) مدرسه‌ی آلمانی به به مدرسه‌ی حرفه و صنعت مبدل شد و از انفع مدارس بود به ریاست دکتر اشترونگ. مدارس دیگر موسسات بیگانه در باطن قصد تخریب دیانت ما را داشتند که بر دیانت خودشان مزیات دارد...».

شادروان حکمت، با برنامه‌ریزی نوین و منطبق بر نیازهای زمان بر پایه دو بخش شامل: بخش اول) یک دوره‌ی شش ساله‌ی آموزش حرفه‌ای، و بخش دوم) در حدود برنامه یک دبیرستان آلمانی که منجر به اخذ مدرک دیپلم متوسطه می‌شد، که البته گروه دوم هفته‌ای 6 ساعت نیز تحت تعلیم آموزش‌های حرفه‌ای قرار می‌گرفتند تا آماده‌ی تحصیلات تکمیلی در دانشکده‌های فنی کشور آلمان شوند.

برنامه دروس عمومی منطبق با برنامه‌های مصوب وزارت معارف برای دیگر دبیرستان‌ها و برنامه دروس فنی و کارگاهی توسط دکتر اشترونگ با همکاری آقایان مایر و هِس و با اقتباس از برنامه مدارس فنی آلمان تنظیم گردید. ریاست مدرسه و تدریس درس شیمی و سرپرستی آزمایشگاه شیمی در تمام مقاطع تحصیلی با دکتر اشترونگ بوده و معاونت مدرسه با شادروان عبدالحسین میکده بود. مترجمی کارشناسان آلمانی را نیز شادروان علی اصغر خان صبا عهده‌دار بوده‌اند.

بخشی از دروس فیزیک و مکانیک را دکتر تقی ارانی و بخش دیگری به اضافه ماشین‌سازی و اجزای ماشین را دکتر فریدریش اشترن تدریس می‌کرد. آقایان ژرژ اوهن، تئودرو هنل و اولترمتیما آموزش کارگاهی رشته‌های مکانیک، ماشین‌سازی و آهنگری و تدریس دروس فنی، حساب فنی و رسم فنی این رشته ها را به عهده داشته‌اند. آقایان رابه و ویلهم مایر نیز عهده‌دار همین مسوولیت‌ها در رشته نجاری و درودگری بوده‌اند. تدریس ریاضیات به عهده‌ی آقای مایر ریشاد و سرپرستی امور ورزشی و تربیت بدنی را ورزشکار سرشناس و معروف میرزا مهدی خان ورزنده عهده‌دار بوده‌اند. همچنین تدریس ادبیات فارسی را سه نفر از مشاهیر و مفاخر ادبی ایران شادروان نظام وفا، نیما یوشیج و بزرگ علوی هر یک در دوره‌ای بر عهده داشته‌اند.

یکی از شاگردان قدیمی هنرستان که در سال 1340 از هنرستان فارغ‌التحصیل شده با دست به انتهای حیاط هنرستان اشاره می‌کند و به یاد می آورد که خانه آقای اشترونگ در آن‌جا قرار داشت و اشترونگ پیر و فرتوت امور مدرسه را از آن‌جا مدیریت می‌کرد.

روی دیوار این خانه نوشته شده بوده «خانه اشترونگ» و شاگردان هنرستان، که حالا با یکدیگر در حال مرور خاطرات روزهای پر شروشور مدرسه‌اند، به هم یادآوری می‌کنند که به مزاح نام مدیر مدرسه را که «اشترونگ» بوده چه می‌خوانند و همگی با هم می‌خندند.

هنرجویان مدرسه صنعتی تهران از نظر مهارتی و علمی به مدارج بالا و مهمی رسیدند: رضا گنجه‌ای که بعدها استاد و رئیس دانشکده‌ی فنی دانشگاه تهران شد از جمله اولین فارغ‌التحصیلان هنرستان است.

از جمله دیگر دانش‌آموختگان این هنرستان سیدمجتبی نواب صفوی، رهبر فدائیان اسلام و عبدالله جاسپی، رئیس سابق دانشگاه آزاد اسلامی‌اند که بیشتر در عالم سیاست شهرت یافتند تا صنعت. همچنین نصرت کریمی که به جای صنعتگر، سینماگر شد.

.

اخراج کارشناسان آلمانی

موفقیت این افراد و علاقه‌شان برای ادامه تحصیل باعث شد که در مجاورت هنرستان، به همت آقای اشترونگ دوره‌ی عالی تحصیلات فنی نیز در سال 1308 تأسیس شود.

«دانشسرا» آغازی بر حرکتی مهم و علمی در ایران و سنگ بنای دانشگاه علم و صنعت ایران شد، اما توسعه پرسرعت هنرستان با شروع جنگ جهانی دوم و رسیدن امواج سهمگین آن به تهران در سال 1318 با وقفه همراه شد.

با اشغال تهران به دست نظامیان روس و انگلیس در شهریور 1320، از مقام‌های ایرانی درخواست شد که هرچه زودتر کارشناسان و تکنسین‌های آلمانی را دستگیر و از ایران اخراج کنند.

در روزهای پایانی شهریور 1320 که همزمان با اخراج رضا شاه از ایران و آغاز سال تحصیلی تازه بود، هنرستان روزهای غم‌انگیزی را سپری می‌کرد و هنرجویان در مسیر مدرسه و حضور در سر کلاس‌ها، شاهد رژه نیروهای اشغالگر در میدان سپه تهران بودند که در نزدیکی هنرستان قرار دارد.

ماه‌ها اشغال و وضعیت جنگی ایران و سپس نابسامانی‌های ناشی از بی‌برنامگی و ناتوانی مالی دولت در میان سال‌های 1320 تا 1328 که با تغییر بیست کابینه همراه بود، مدارس فنی و حرفه‌ای و از جمله اولین هنرستان صنعتی ایران را با بحران علمی روبرو کرد، چنان‌که به جای کارشناسان آلمانی و تکنسین‌های همراه‌شان که مکانیک و برق، فلزکاری و درودگری به همراه زبان آلمانی و انگلیسی تدریس می‌کردند، در هنرستان، کفاشی و پینه‌دوزی و رفوگری آموزش داده می‌شد.

.

بازگشت آرامش به شهر

آرامش نسبی سال 1333 و بعد از آن فرصتی فراهم کرد که مهندس حبیب نفیسی معاون فنی وزارت فرهنگ و آموزش عالی که خود از فارغ‌التحصیلان هنرستان و هنرسرای عالی بود، به تجدید حیات موسسات متولی آموزش و پرورش بپردازد و زمینه‌ی نوسازی هنرستان تهران را هم ایجاد کند.

آقای نفیسی همزمان با عقد قرارداد همکاری فرهنگی میان ایران و آلمان برای توسعه و تجهیز هنرستان تهران و افتتاح شعبه آن در تبریز و سپس شیراز، دانشکده‌ی پلی تکنیک تهران (امیرکبیر فعلی) و انستیتو تکنولوژی (دانشگاه علم و صنعت فعلی) را نیز بنیان نهاد.

قراردادی هم با دولت آلمان امضا شد که بر اساس آن، این دولت متعهد شد هنرآموزان ایرانی به مرور جانشین پرسنل آلمانی شوند.

پیش از این، در سال 1337، به منظور بزرگداشت ولفانگ اشترونگ، یکی از بنیان‌گذاران مدرسه، محل سکونت وی در هنرستان با نصب لوحی، که هنرجویان پا به سن گذاشته امروز می‌گویند رنگش نارنجی بوده، به نام «خانه اشترونگ» نامگذاری شد.

در سال 1342 پروفسور هانریش لوبکه، رئیس جمهور آلمان غربی، که برای دیداری چهار روزه به تهران سفر کرده بود، یک روز کامل از سفر خود را به بازدید از هنرستان تهران اختصاص داد و با هنرجویان مدرسه و کارهایشان و البته وضعیت مدیریت و کیفیت خدمات هنرستان آشنا شد.

تدریس زبان آلمانی و آشنایی با فرهنگ این کشور از طریق کارشناسان آلمانی حاضر در مدرسه، بسیاری از هنرجویان را روانه آلمان کرد، گروهی دیگر نیز به دانشکده‌های علم و صنعت و پلی‌تکنیک راه یافتند که حبیب نفیسی تأسیس کرده بود.

جمعی از هنرجویان سابق ، همه ساله در میان سالگرد تاسیس اولین مدرسه صنعتی و مدرن ایران را جشن می‌گیرند.

.

تربیت 12 نسل از متخصصان ایرانی

همه ساله جمعی از هنرآموختگان سال‌های گذشته به همراه نسل‌های جوان‌تر و هنرجویان فعلی هنرستان فنی تهران در سالروز تاسیس آن دور هم جمع می‌شوند و با مرورِ کوهی از خاطرات که اشک شوق به چشم و لبخند بر لب‌هایشان می‌آورد، یاد و خاطره‌ی خود را از دوران تحصیل زنده نگه می‌دارند.

.

.

گزارشی از مراسم امسال توسط صدا و سیما تهیه شد و روی آنتن رفت. (برای دیدن فیلم روی عکس زیر کلیک کنید).

.

.

انتشار کتاب «هنرستان صنعتی تهران»

کتاب «هنرستان صنعتی تهران» در تیراژ هزار نسخه به صورت چهار رنگ در قطع وزیری، با ۳۲۴ برگ مشتمل بر صدها نسخه سند تاریخی بی‌نظیر و عکس از ۱۱۲ سال تاریخ آموزش‌های فنی و حرفه‌ای ایران در نخستین هنرستان ایران، سال گذشته چاپ و توزیع شده است.

.

.
ماکت ساختمان محل تاسیس اولین هنرستان ایران در مقیاس واقعی و درج مطلب سنگ‌نوشته‌ی سال تاسیس و نام سازندگان با عنوان «تندیس آیین گردهمایی ۱۱۲-مین مهر هنرستان» به صورت انبوه تولید و آماده عرضه شد.

.

کارگاه مهارت‌های زندگی

اولین دوره‌ی «کارگاه مهارت‌های زندگی»، ویژه‌ی داوطلبان رشته‌های مکاترونیک و مکانیک خودرو در سال تحصیلی ۹۹-۹۸ در تاریخ  ۶ مرداد ۹۸ در سالن اجتماعات شهید بهشتی این هنرستان برگزار شد.

.

.

رشته های موجود در هنرستان

در هنرستان ماندگار صنعتی تهران (شهید بهشتی) رشته‌های زیر به بیش از 550 هنرجو تدریس می‌شود:

• مکاترونیک (برای نخستین بار در ایران)
• الکترونیک
• الکتروتکنیک (برق)
• ماشین‌افزار
• صنایع چوب و کاغذ
• مکانیک خودرو

این هنرستان با وسعت بیست هزار مترمربع و با دارا بودن مجهزترین آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های تخصصی و کلاس‌ها هوشمند، سایت رایانه و زمین فوتبال چمن مصنوعی در اختیار جوانان جویای علم و هنر قرار دارد.

مدرسه‌ی ماندگار صنعتی تهران مجموعه‌ای هیات امنایی، پسرانه، واقع در استان تهران، شهر تهران، منطقه‌ی12 است که در مقطع هنرستان فنی حرفه‌ای با مدیریت مهدی اسماعیلی پذیرای فرزندان ایران است.

.

.

شماره تلفن 02166706011-12 آماده‌ی ارایه‌ی اطلاعات از شرایط ثبت نام وامکانات مدرسه ماندگار صنعتی تهران است. علاقه‌مندان، همچنین می توانند به نشانی خیابان امام خمینی، خیابان 30 تیر، مقابل کتابخانه ملی مراجعه نمایند.

.

.

منابع:

مهرنامه شماره 0001 بهار 85

کتاب «خاطرات و خطرات»، نوشته: حاج مهدیقلی هدایت، مخبرالسلطنه
سایت مدرسه‌ها

وب‌سایت هنرستان فنی نمونه شهید بهشتی

سایت بی.بی.سی. فارسی

.

.

مطالب مرتبط:

خاطرات یک رادیوآماتور – قسمت چهارم

خاطرات یک رادیوآماتور – قسمت پنجم

.

.

.